Tα ανήλικα θύματα και οι ενήλικοι θύτες τους. Τι συμβαίνει όταν οι φωτογραφίες δεκάδων παιδιών που έχασαν τη ζωή τους, ή κινδυνεύουν να τη χάσουν, κάνουν τον γύρο του κόσμου προτού καλά καλά σκεφτούμε την τόσο ευαίσθητη θέση και ψυχοσύνθεσή τους; Είναι ηθικά σωστό να δημοσιεύονται σοκαριστικές φωτογραφίες νεκρών, ετοιμοθάνατων ή βαριά τραυματισμένων παιδιών;

Κάποιοι λένε ότι μόνο με αυτόν τον τρόπο, με αυτές τις εικόνες, μπορεί να ταρακουνηθεί η κοινή γνώμη και η αγανάκτηση να φτάσει έως τα σημαντικά κέντρα αποφάσεων. Κάποιοι άλλοι, θεωρούν πως ό,τι και αν δούμε, στην εποχή της τόσο φρενήρους πληροφόρησης και παραπληροφόρησης, έχουμε πάθει ανοσία.

Με αφορμή τις ανατριχιαστικές εικόνες παιδιών που βρέθηκαν αντιμέτωπα με τον εφιάλτη των χημικών όπλων, με τα οποία επιτέθηκαν οι κυβερνητικές συριακές δυνάμεις στην πόλη Ντούμα της Συρίας, τα διεθνή μέσα αναρωτήθηκαν ακόμη μία φορά ποια πρέπει να είναι η στάση τους όταν έχουν να κάνουν με φωτογραφίες ανηλίκων.

Η ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera μάλιστα, με σχετικό της δημοσίευμα, παίρνει σαφέστατη θέση: «Οχι μόνο επιτρέπεται να δείχνουμε τέτοιες εικόνες, αλλά στις ημέρες μας, επιβάλλεται!». Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και οι New York Times, Guardian, El Pais, κ.ά. Οι εικόνες τόσων βασανισμένων παιδιών στο επίκεντρο των ρεπορτάζ κάνουν τον γύρο του κόσμου. Με την ελπίδα ότι αυτός ο κόσμος κάποτε θα αλλάξει.

Οι εικόνες βασανισμένων παιδιών της Συρίας στα πρωτοσέλιδα μεγάλων εφημερίδων της Δύσης κάνουν τον γύρο του κόσμου

Ο πολυβραβευμένος φωτορεπόρτερ Αρης Μεσσήνης, υπεύθυνος του ελληνικού γραφείου του Γαλλικού Πρακτορείου AFP (Agence France-Presse), μας έδωσε τη δική του οπτική. «Απορώ ποιος τολμά να αμφισβητήσει σήμερα πόσο σημαντικό είναι να έρχονται στο φως τέτοιες εικόνες. Το ζήτημα δηλαδή είναι να μη χαλάσει η ζαχαρένια του δυτικού πολιτισμού; Μήπως ξαφνικά ξυπνήσουμε από τον λήθαργο και αποφασίσουμε να δράσουμε; Διότι, προς το παρόν, το μόνο που κάνουμε είναι να βλέπουμε μια φωτογραφία, να κάνουμε ένα κλικ και μετά να γυρνάμε για να δούμε ποιος θα αποχωρήσει από το Survivor» λέει χαρακτηριστικά.

Μέσα από την πείρα του σε τόσες εμπόλεμες ζώνες, συνειδητοποιεί ότι «όλα αυτά είναι μια καθημερινότητα πλέον. Εκείνοι που θέλουν να την προσπεράσουν, θα το κάνουν έτσι κι αλλιώς. Καλό είναι όμως, από τη στιγμή που ακόμα υπάρχει κόσμος, πραγματικά πολιτισμένος κόσμος που ενδιαφέρεται να μάθει, να πληροφορηθεί και για την ωμή βία που υπάρχει εκεί έξω».

Ο Αρης Μεσσήνης είναι πατέρας τριών παιδιών. Από τότε που έγινε μπαμπάς, οι εικόνες παιδιών που υποφέρουν τον κλονίζουν ακόμη περισσότερο; «Σίγουρα, όταν είσαι πατέρας, φέρνεις τα πρόσωπα των παιδιών σου μπροστά σε ό,τι βλέπεις. Και σίγουρα η εικόνα ενός παιδιού θα σε συγκινήσει περισσότερο από άλλες. Από εκεί και πέρα όμως, δεν συμφωνώ με τους διαχωρισμούς. Η ζωή είναι ζωή και είναι έγκλημα από όποιον και αν τη στερείς με τόσο φριχτό τρόπο. Το σημαντικό είναι να σταθούμε στον λόγο για τον οποίο συμβαίνουν όλα αυτά: αξίζει στο όνομα του χρήματος, της εξουσίας, ή της θρησκείας να χάνει τόσος αθώος κόσμος τη ζωή του;».

Οσο για τις εικόνες φρίκης που καταγράφουν οι ίδιοι οι παθόντες μέσω των smart-phones τους: «Υπάρχουν πάρα πολλές σημαντικές εικόνες που δεν θα είχαμε δει ποτέ αν δεν υπήρχαν τα κινητά τηλέφωνα. Ποτέ δεν ξέρεις πού θα γίνει το κακό. Εμείς, οι επαγγελματίες φωτορεπόρτερ, δεν μπορούμε να είμαστε παντού. Είμαι λοιπόν, υπέρ της καταγραφής εκ των έσω, σε μέρη και κτηνωδίες στις οποίες οι δημοσιογράφοι και οι φωτογράφοι για ευνόητους λόγους δεν έχουν καμία πρόσβαση. Απλά στη συνέχεια, χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί υπάρχουν πολλές παγίδες προπαγάνδας. Ναι. Οι πληροφοριοδότες μας πολύ συχνά είναι άνθρωποι που βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα και έχουν κινητό με καλή κάμερα. Σε πολλές περιπτώσεις, μια τέτοια ερασιτεχνική λήψη με έχει κινητοποιήσει να ταξιδέψω ως εκεί, για να δω τι συμβαίνει από κοντά. Αν όμως δεν έχεις τη δυνατότητα να βρεθείς εκεί εσύ ο ίδιος, χρειάζεται τεράστια προσοχή για το πώς θα το αναμεταδώσεις, πώς θα διασταυρώσεις την είδηση. Δεν είναι καθόλου απλό, άντε μου ήρθε μια ωραία εικόνα, να τη βγάλω πρώτος. Εδώ βλέπεις κατασκευασμένες ειδήσεις για ασήμαντα θέματα και γίνεται χαμός. Δεν παίζουμε με τον πόλεμο. Προσωπικά, προτιμώ να καθυστερήσω να βγάλω κάτι για να το διασταυρώσω, παρά να το βγάλω πρώτος και να κάνω μεγαλύτερη ζημιά».

Διασώστης μεταφέρει τραυματισμένο παιδί μετά από βομβαρδισμό στην ανατολική Γκούτα (REUTERS/Bassam Khabieh)

Το τελευταίο ταξίδι που έκανε ήταν πριν από τέσσερις μήνες στη Μοσούλη, όπου έζησε την κόλαση του ISIS: «Δεν υπάρχει αυτό το πράγμα που έζησα εκεί. Ολη αυτή η παράνοια και η αναρχία. Δεν ξέρεις από πού να φυλαχτείς. Εκεί βλέπεις τον πραγματικό κανιβαλισμό του ανθρώπου σε όλο του το ωμό μεγαλείο. Ισως θα ακουστεί παράξενο, αλλά όλοι θα έπρεπε να ζήσουμε από κοντά την εμπειρία ενός τέτοιου πολέμου θα επιστρέφαμε διαφορετικοί άνθρωποι ύστερα από κάτι τέτοιο. Οταν το ανθρώπινο είδος έχει το ελεύθερο να πράττει όπως ακριβώς θέλει, πίστεψέ με, δεν είναι καθόλου ωραία εικόνα».

Σε πολλές περιπτώσεις πολέμων, οι κτηνωδίες που διαπράττονται και από τα δύο στρατόπεδα είναι τόσο φριχτές, που «όταν ξαφνικά βρίσκεσαι στη μέση και προσπαθείς να καταγράψεις και να βγάλεις άκρη, είναι πολύ δύσκολο να καταλάβεις ποιοι είναι οι «καλοί» και ποιοι οι «κακοί»». Σε ερώτηση για το ποιο παιδί από όλα όσα έχει φωτογραφίσει σε τόσο απάνθρωπες συνθήκες του έρχεται πρώτο στο μυαλό, μου αναφέρει ένα αγοράκι στο Χαλέπι της Συρίας, το 2013: «Το έφεραν στο νοσοκομείο μετά τον βομβαρδισμό. Από όλη του την οικογένεια, ήταν το μόνο που κατάφερε να επιβιώσει. Είναι η στιγμή που το φέρνουν στο νοσοκομείο και το βάζουν να καθίσει σε κρεβάτι, ύστερα από όλα όσα πέρασε…».

Η φωτογράφος Μάρω Κουρή μπορεί να μην έχει βρεθεί και φωτογραφίσει σε εμπόλεμες ζώνες, έχει όμως ταξιδέψει σε πολλές χώρες του κόσμου, μέρη με εμφανή τα σημάδια που έχουν αφήσει στους ανθρώπους οι πόλεμοι άλλων εποχών, η πείνα, η βία και η εγκατάλειψη. «Λένε ότι η βία φέρνει βία. Από την άλλη πλευρά όμως, ξέρουμε καλά ότι η εμβληματική φωτογραφία με την εννιάχρονη Κιμ που τρέχει γυμνή για να γλιτώσει από τις βόμβες Ναπάλμ στο Νότιο Βιετνάμ άλλαξε μια για πάντα την τροπή αυτού του πολέμου» λέει η ίδια. Και συνεχίζει: «Ο φωτογράφος είναι και δημιουργός. Αν θέλει πραγματικά να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο, μπορεί να το κάνει. Κατά τη γνώμη μου, δεν χρειάζονται άπειρες εικόνες πόνου για να περάσει μια τόσο σοβαρή πληροφορία, όπως είναι για παράδειγμα η επίθεση με χημικά στη Συρία. Λίγες και δυνατές εικόνες αρκούν για να φτάσει το μήνυμα ως τον πιο ισχυρό πολιτικό αρχηγό. Λίγες εικόνες είναι αυτές που πραγματικά έμειναν στην Ιστορία και όχι μόνο έμειναν, αλλά κατάφεραν και να την αλλάξουν. Βέβαια, σε μια εποχή που πλέον στις εμπόλεμες ζώνες δεν υπάρχουν μόνο επαγγελματίες φωτορεπόρτερ αλλά όλος ο κόσμος μπορεί να τραβήξει και να ποστάρει ένα τόσο σκληρό στιγμιότυπο μέσα από το smart-phone του, τα όρια συχνά μπερδεύονται. Στις ημέρες μας, γίνονται πολεμικοί ανταποκριτές και οι ίδιοι οι άνθρωποι που βιώνουν τον πόλεμο στο πετσί τους».

Η 9χρονη Κιμ έσκισε στις 8 Ιουνίου του 1972 τα φλεγόμενα ρούχα της ύστερα από αμερικανικό βομβαρδισμό με βόμβες Ναπάλμ στο Νότιο Βιετνάμ. Η φωτογραφία του Νικ Ουτ, με τίτλο «Ο τρόμος του πολέμου», έμελλε να επηρεάσει την τροπή των γεγονότων

Η ίδια θεωρεί ότι «ο φωτογράφος που πηγαίνει στην εμπόλεμη ζώνη για να καταγράψει τη βία και βρίσκεται μπροστά σε εικόνες νεκρών ή σοβαρά τραυματισμένων παιδιών, οφείλει να τις δείξει. Στο πώς θα το κάνει ο καθένας, θα κριθεί η προσωπική του ματιά, αλλά και η προσωπική του ευαισθησία πάνω στο θέμα. Οι φωτογράφοι μπορεί να κρατούν μηχανές, αλλά δεν πρέπει να κάνουν τίποτα μηχανικά. Πρέπει να φιλτράρουν αυτό που βλέπουν μέσα από τη δική τους συναισθηματική νοημοσύνη. Αλλιώς θα είναι άλλη μία σοκαριστική φωτογραφία μέσα σε χιλιάδες που μας πολιορκούν όλα αυτά τα χρόνια».