Τα γεύματα είναι καλά, αλλά τα σνακ ανάμεσά τους είναι κακά γιατί σου κόβουν την όρεξη. Το πρωινό είναι το πιο σημαντικό γεύμα της ημέρας, αν μάλιστα τρώμε όλοι μαζί με την οικογένειά μας, θα διατηρήσουμε τη νεανική μας φιγούρα και τα παιδιά μας θα είναι πιο υγιή ενώ ένα διάλειμμα για μεσημεριανό φαγητό βοηθάει να είμαστε πιο πετυχημένοι επαγγελματικά. Τα περισσότερα από αυτά είναι αμερικανιές, θα πείτε, στερεότυπα που αναπτύχθηκαν κατά καιρούς στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού Ωκεανού και θα συμφωνήσω, όπως όμως εμφανίστηκαν έτσι καταρρίπτονται, έστω με την πάροδο αρκετού χρόνου. Οι Αμερικανοί έχουν αποδείξει ότι δεν δυσκολεύονται να αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες. Τι μας λένε λοιπόν τώρα; Να τα ξεχάσουμε όλα αυτά επειδή, όπως αποδεικνύεται, πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό γεύμα, δεν έχουν καμιά σχέση με τις πραγματικές μεταβολικές ανάγκες μας. Επιστήμονες υποστηρίζουν μάλιστα ότι η δογματική προσήλωση στα τρία πλήρη γεύματα της ημέρας μπορεί στην πραγματικότητα να είναι βλαβερή για την υγεία.

Όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο της Αμπιγκέιλ Κάρολ «Three Squares: The Invention of the American Meal», ξέρουν πόσο και πώς έχει επηρεαστεί η διατροφή μας από τη βιομηχανική επανάσταση και την τηλεόραση, από σειρές όπως το Mad Men και σίγουρα δεν βλέπουν πια τα τρία γεύματα της ημέρας με το ίδιο μάτι όπως στο παρελθόν.  Η αμερικανίδα ιστορικός γράφει για παράδειγμα ότι η ανάγκη να τρώμε πρωινό δεν είναι παρά ένας μύθος, εξηγεί επίσης ότι το ελαφρύ πρωινό -πιθανόν ένας κρύος χυλός-, ένα καλομαγειρεμένο και πιο βαρύ γεύμα το μεσημέρι και ένα δείπνο ανάλογο με το πρωινό, είναι διατροφικές συνήθειες που έχουν τις ρίζες τους στην Ευρώπη του Μεσαίωνα τις οποίες οι ευρωπαίοι άποικοι της Αμερικής επέβαλλαν στους παλιούς κάτοικους της χώρας.

Οι άποικοι παρατήρησαν ότι το διατροφικό πρόγραμμα των ιθαγενών δεν ήταν τόσο άκαμπτο όσο το δικό τους, ενώ τόσο η ποσότητα της τροφής όσο και το χρονοδιάγραμμα των γευμάτων τους ποίκιλε ανάλογα με τις εποχές. Για παράδειγμα όταν τα τρόφιμα ήταν λιγοστά, η νηστεία ήταν μια πρακτική που συνηθιζόταν σε διάφορες φυλές της Αμερικής, πράγμα που, σύμφωνα με την Αμπιγκέιλ Κάρολ, οι Ευρωπαίοι θεώρησαν «απόδειξη ότι ντόπιοι ήταν απολίτιστοι.» Η συγγραφέας παρατηρεί επιπλέον ότι οι Ευρωπαίοι ήταν τόσο γοητευμένοι με τις διατροφικές συνήθειες των διαφόρων φυλών που το να παρακολουθούν το πώς τρώνε οι ιθαγενείς εξελίχθηκε σε «μια μορφή διασκέδασης». «Οι πολιτισμένοι άνθρωποι έτρωγαν κανονικά και οριοθετούσαν το φαγητό τους, έτσι ώστε να διαφοροποιούνται από το ζωικό βασίλειο, όπου η βόσκηση είναι ο κανόνας», γράφει το Mother Jones  αναφερόμενο στο βιβλίο της Κάρολ.

Η συνήθεια των τριών γευμάτων την ημέρα  που έφεραν μαζί τους οι άποικοι εξελίχθηκε παράλληλα με τον τρόπο ζωής των Αμερικανών. Όταν άρχισαν να ευημερούν, πρόσθεσαν κρέας στο πρωινό τους αλλά και στο δείπνο. Και μετά τη βιομηχανική επανάσταση, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να εργάζονται μακριά από το σπίτι τους, το μεσημεριανό γεύμα έγινε μάλλον περιστασιακό ενώ το μαγειρεμένο φαγητό μετατοπίστηκε προς το τέλος της ημέρας, όταν οι εργαζόμενοι επέστρεφαν στο σπίτι τους. Το μόνο πράγμα που δεν άλλαξε όμως ήταν η συνολική ποσότητα των τροφίμων που καταναλώνονταν παρά το γεγονός ότι ο τρόπος ζωής άλλαξε και οι σκληρές αγροτικές εργασίες έδωσαν τη θέση τους στην καθιστική ζωή, σε πόλεις και προάστια. «Οι άνθρωποι συνέχισαν να τρώνε το ίδιο πάντα τεράστιο πρωινό του αγρότη», σημειώνει η Κάρολ, πράγμα που αξίζει πραγματικά να μας κάνει να αναρωτηθούμε και για τις δικές μας διατροφικές συνήθειες. Σύντομα οι γιατροί άρχισαν να αναφέρουν ότι όλο και περισσότεροι ασθενείς υπέφεραν από δυσπεψία.

Δημητριακά για το πρωϊνό (Peyri Herrera/Flickr)

Σε μια προσπάθεια να χαλιναγωγήσουν τη μεγάλη πρόσληψη θερμίδων, οι διατροφολόγοι άρχισαν να συμβουλεύουν τους ανθρώπους να τρώνε ένα πιο ελαφρύ πρωινό. Οι επιχειρηματίες δεν έχασαν την ευκαιρία. Το 1897, οι αδελφοί Κέλογκ εισήγαγαν τις νιφάδες καλαμποκιού ως μια υγιεινή εναλλακτική λύση στο βαρύ πρωινό με το μπέικον και τα φασόλια που συνηθιζόταν μέχρι τότε. Πίσω από αυτό βέβαια υπήρχε κάτι υστερόβουλο. Οι Κέλογκ ήταν πιστοί του δόγματος των Αντβεντιστών της Έβδομης Ημέρας και ήθελαν να διαδώσουν στην Αμερική και σε όλο τον κόσμο το «ευαγγέλιο της χορτοφαγικής διατροφής» που επέβαλε η πίστη τους.

Η κατανάλωση των κορν φλέικς απογειώθηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν, το πρωινό έγινε συνώνυμο  με το πιο υγιεινό γεύμα της ημέρας. Οι βιομηχανίες τροφίμων άδραξαν την ευκαιρία και έβγαλαν στην αγορά χυμούς, τα μίντια γέμισαν με ανάλογες διαφημιστικές καμπάνιες, μέχρι που ανακαλύφθηκε κάτι που λέγεται βιταμίνες. Οπότε οι παραγωγοί προϊόντων για το πρωινό  άρχισαν να προειδοποιούν το καταναλωτικό κοινό «για τους κινδύνους της παράληψης του πιο σημαντικού γεύματος της ημέρας», συλλογιστική που εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι σήμερα.

Νέα επιστημονικά δεδομένα

Οι επιστήμονες όμως δεν συμφωνούν.  Ως προς το μεταβολισμό, το σύστημα του οργανισμού που μετατρέπει  την τροφή σε ενέργεια και το οποίο όταν «τρελαθεί», μπορεί να οδηγήσει σε διαβήτη και άλλες διαταραχές, δεν υπάρχει καμιά διαφορά είτε τρώει κάποιος πρωινό είτε όχι. Συγκεκριμένα μια μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Μπαθ πριν από δύο χρόνια έδειξε ότι το πρώτο γεύμα της ημέρας έχει σχεδόν μηδενική επίδραση σε θέματα μεταβολισμού. Όσοι έτρωγαν πρωινό έκαιγαν πράγματι περισσότερες θερμίδες από όσους συνήθιζαν να το παραλείπουν, αλλά η «καθαρή» συνολική κατανάλωση θερμίδων και στις δύο ομάδες παρέμενε η ίδια, δεδομένου ότι οι της πρώτης ομάδας έκαιγαν τις επιπλέον θερμίδες που έπαιρναν με το πρωινό τους. Μια παρόμοια μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα με ανθρώπους που προσπαθούσαν να κάνουν δίαιτα έδειξε επίσης ότι το πρωινό δεν επηρέαζε την απώλεια βάρους.

Οταν οι άνθρωποι άρχισαν να εργάζονται μακριά από το σπίτι τους, το μεσημεριανό γεύμα έγινε μάλλον περιστασιακό ενώ το μαγειρεμένο φαγητό μετατοπίστηκε προς το τέλος της ημέρας (Steve Purkiss/Flickr)

Το πρωινό όμως δεν είναι το μοναδικό «μεταβολικά ασήμαντο» γεύμα της ημέρας. Στην πραγματικότητα, φαίνεται ότι δεν έχει σημασία το πότε και πώς θα πάρει κάποιος τις θερμίδες του. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2010 στο British Journal of Nutrition, μια ομάδα έτρωγε τρία γεύματα την ημέρα ενώ μια δεύτερη έξι γεύματα. Και στις δύο ομάδες η συνολική ημερήσια κατανάλωση θερμίδων ήταν ακριβώς η ίδια. Οι ερευνητές δεν βρήκαν καμία διαφορά ως προς το βάρος αλλά ούτε και ορμονικές διαφορές μεταξύ των εθελοντών που συμμετείχαν στις δύο ομάδες. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ερευνητές του Πανεπιστημίου του Γουόρικ δεν παρατήρησαν καμία διαφορά στο μεταβολισμό μεταξύ μιας ομάδας γυναικών που έτρωγαν δύο γεύματα την ημέρα και μια άλλης ομάδας που έτρωγε πέντε γεύματα την ημέρα.

Το μοναδικό πράγμα, λοιπόν, που θα μπορούσε πραγματικά να βελτιώσει το μεταβολισμό μας είναι η περιοδική νηστεία -ένα διατροφικό μοντέλο παραδοσιακά γνωστό στην Ελλάδα λόγω θρησκείας-  την οποία οι πρώτοι ευρωπαίοι άποικοι της Αμερικής θεωρούσαν «πολιτιστικό έλλειμμα των ιθαγενών».

Σε μια σειρά πειραμάτων με ποντίκια, τα οποία πραγματοποίησε τις δύο τελευταίες δεκαετίες ο Μαρκ Μάτσον, νευροεπιστήμονας στο αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο για τη Γήρανση, παρατήρησε ότι τα ποντίκια που παραλείπουν ένα τάισμα είναι πιο αδύνατα και ζουν περισσότερο από τα αντίστοιχα που τρώνε ένα γεύμα παραπάνω. Τα ποντίκια της πρώτης ομάδας έχουν επίσης πιο ισχυρά εγκεφαλικά κύτταρα σε σχέση με εκείνα που τρώνε περισσότερο. Ο Μάτσον, ο οποίος τις περισσότερες ημέρες παραλείπει επίσης το πρωινό και το μεσημεριανό γεύμα, υποθέτει ότι η στέρηση θερμίδων δρα ως ήπιο στρες που βοηθά τα κύτταρα να δημιουργήσουν τις άμυνές τους αποτρέποντας έτσι βλάβες που μπορούν να προκληθούν από τη γήρανση, περιβαλλοντικές τοξίνες και άλλες απειλές. Άλλες έρευνες εξάλλου έχουν δείξει ότι η περιοδική νηστεία μπορεί επίσης να αποτρέψει καρδιακές παθήσεις.

Ο διάσημος βιολόγος Σατσιντανάντα Πάντα του Ινστιτούτου Βιολογικών Μελετών Salk στο Σαν Ντιέγκο σε μία μελέτη του 2012 παρατήρησε ακόμη ότι τα ποντίκια που κατανάλωναν το σύνολο των θερμίδων τους μέσα σε ένα χρονικό πλαίσιο οκτώ ωρών ήταν λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν μεταβολικές ασθένειες όπως ο διαβήτης, σε σχέση με εκείνα που έτρωγαν όποτε ήθελαν. Τα αποτελέσματα της μελέτης του επιβεβαιώθηκαν και από άλλες έρευνες τα επόμενα χρόνια κανείς όμως δεν έχει πραγματοποιήσει μέχρι στιγμής παρόμοιες μελέτες σε ανθρώπους.

Ισορροπημένα, υγιεινά γεύματα (Eatfitgohealthy/Facebook)

Θα πρέπει λοιπόν να σταματήσουμε να τρώμε κανονικά και να αρχίσουμε να νηστεύουμε σε τακτά χρονικά διαστήματα; Δεν είναι κακή ιδέα, όπως φαίνεται.  Ο Κρίστοφερ Όχνερ διατροφολόγος του νοσοκομείου Mt. Sinai στη Νέα Υόρκη που ειδικεύεται στην απώλεια βάρους, υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει μια λύση ιδανική για όλους τους ανθρώπους. Για κάποιους είναι καλό να τρώνε όλες τις θερμίδες τους σε μια δόση, ενώ άλλοι προτιμούν να τις μοιράζουν σε μικρές μερίδες στη διάρκεια της ημέρας.

O Όχνερ λέει ακόμα ότι δεν πρέπει να «κολλάμε» στο μέγεθος και τη συχνότητα των γευμάτων. Και συνιστά κάτι απλό: Να μην τρώμε όταν είναι η ώρα του γεύματος αλλά όταν νιώθουμε πεινασμένοι. Αυτό, λέει, είναι μια «τέχνη χαμένη», γιατί στις βιομηχανικές κοινωνίες τα τρόφιμα είναι άφθονα και τρώμε μόλις δοθεί το σύνθημα ή «απλά επειδή κάτι μυρίζει ωραία».  Αν όμως μπορέσουμε να διδάξουμε τον εαυτό μας να δίνει προσοχή στο σώμα μας αντί για το περιβάλλον, «αυτό θα μπορούσε να είναι η καλύτερη δίαιτα από όλες.»