Η Μέρι Μπέαρντ, καθηγήτρια στο Κέιμπριτζ, παρουσιάζει ένα δοκίμιο (με παραδείγματα από τον Ομηρο και τον Οβίδιο) με στόχο να εξηγήσει πόσο βαθιά ριζωμένοι είναι στη δυτική κουλτούρα οι μηχανισμοί εκείνοι που εξαναγκάζουν τις γυναίκες στη σιωπή και τείνουν να τις αποκλείουν από τις θέσεις ισχύος.

«Το κίνημα #MeToo έχει ένα κλασικό προηγούμενο: τον μύθο της Φιλομήλας όπως τον αφηγείται ο Οβίδιος. Την βίασε ο Τηρέας, βασιλιάς της Θράκης και σύζυγος της αδελφής της, Πρόκνης. Της έκοψαν τη γλώσσα για να μην αποκαλύψει την κακοποίηση. Αλλά εκείνη κατάφερε να καταγγείλει το γεγονός υφαίνοντας τον βιασμό της στον καμβά. Δεν είναι ίδιο με αυτό που κάνουν οι γυναίκες αυτήν τη στιγμή; Έπειτα από αιώνες σιωπής, τώρα μπορούν να μιλήσουν στο Twitter. Το Διαδίκτυο είναι ο δικός τους καμβάς», δηλώνει στη La Repubblica η Μέρι Μπέαρντ, η κλασικίστρια από το πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ που με το βιβλίο της SPQR εκλαΐκευσε με εξαιρετικό τρόπο την ιστορία της αρχαίας Ρώμης.

Το περασμένο καλοκαίρι η 63χρονη ακαδημαϊκός είχε προκαλέσει μια δημόσια αντιπαράθεση γιατί υπερασπίστηκε ένα καρτούν του BBC που παρουσίαζε έναν μαύρο εκατόνταρχο, υπενθυμίζοντας σε όλους όσοι είχαν ενστάσεις πως «ναι, η ρωμαϊκή ήταν μια μεικτή κοινωνία». Τώρα απασχολεί και πάλι την κοινή γνώμη με αφορμή το τελευταίο της πόνημα «Women & Power: A Manifesto». Πρόκειται για ένα δοκίμιο που βασίζεται σε δύο διαλέξεις που έδωσε η Μπέαρντ το 2014 και το 2017 και αποτελεί στην ουσία μια ιστορία του μισογυνισμού.

Στόχος της είναι να εξηγήσει πόσο βαθιά ριζωμένοι είναι στη δυτική κουλτούρα οι μηχανισμοί εκείνοι που εξαναγκάζουν τις γυναίκες στη σιωπή και τείνουν να τις αποκλείουν από τις θέσεις ισχύος. Με αφετηρία ένα επεισόδιο από την Οδύσσεια: ο Τηλέμαχος απαιτεί από την Πηνελόπη να σιωπήσει όταν εκείνη ζητάει από τον αοιδό Φήμιο να τραγουδήσει κάτι πιο εύθυμο από την επιστροφή των Αχαιών: «ο λόγος ανήκει στους άνδρες» θα υπενθυμίσει ο γιος του Οδυσσέα στη μητέρα του.

Η Μέρι Μπέαρντ, η κλασικίστρια από το πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ

«Είναι το πρώτο λογοτεχνικό παράδειγμα ενός ανδρός που εξαναγκάζει μια γυναίκα να σιωπήσει. Αποδεικνύει πως στον εν λόγω ζήτημα η δυτική κουλτούρα εξασκείται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το επέλεξα γιατί, μόνον εάν αντιληφθούμε πόσο παλαιό είναι το προνόμιο που έχει αποδοθεί στην αντρική φωνή, μπορούμε να κατανοήσουμε το παρόν και να εργαστούμε για το μέλλον», εξήγησε η Μπέαρντ. Για να κατανοήσουμε οπότε το σκάνδαλο Γουαϊνστάιν, πρέπει να επιστρέψουμε 3.000 χρόνια πίσω στο παρελθόν, γιατί «συγκεκριμένες συμπεριφορές δεν είναι έμφυτες αλλά πολιτισμικές και μεταδίδονται ανά τους αιώνες. Παρουσιάζοντάς τες, σίγουρα δεν σκεφτόμουν να καταδικάσω τον κλασικό πολιτισμό παρότι η εικόνα για τη γυναίκα που μας προσφέρει είναι αποδοκιμαστέα».

Στο βιβλίο της η Μπέαρντ αποκαλύπτει πως ανακάλυψε το εν λόγω απόσπασμα της Οδύσσειας σχετικά πρόσφατα παρά την πολυετή ακαδημαϊκή καριέρα της. Και αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, δήλωσε η ίδια, γιατί αποδεικνύει πως ανάλογες σκηνές έχουν καταλήξει έπειτα από χιλιάδες χρόνια να αποτελούν τον κανόνα.

«Φοβάμαι πως ναι – παραδέχεται η Μπέαρντ – για τις μελέτες μου έχω διαβάσει ξανά και ξανά τους κλασικούς, παρατηρώντας καινούργια πράγματα κάθε φορά, αλλά έχω και εγώ συνηθίσει τόσο πολύ να βλέπω τις γυναίκες να εξαναγκάζονται στη σιωπή που δεν το είχα προσέξει. Άρχισα να εργάζομαι πάνω στο θέμα αυτό πριν από το #MeToo, αλλά όλα όσα συμβαίνουν τώρα αναζωογόνησαν την ευαισθησία μας. Αφότου το εντόπισα δεν μπορούσα να μην το προσέξω: πρόκειται για μια “στιγμή της Πηνελόπης” που επανέρχεται σε πολλά λογοτεχνικά κείμενα. Είναι κάτι που αναγνωρίζουν όλες οι γυναίκες επειδή το έχουν βιώσει».

Από τότε, οπότε, έως και σήμερα η φωνή και ο λόγος των γυναικών συχνά είτε χλευάζονται είτε υποτιμούνται, επισημαίνει η Μπέαρντ. «Γιατί υπάρχουν ακόμα εκείνοι που θεωρούν τις ικανότητες των γυναικών υποδεέστερες από εκείνες των ανδρών. Και η κατάσταση είναι πιο σοβαρή για τις γυναίκες που ασχολούνται με την πολιτική. Ένα παράδειγμα είναι η απόπειρα να φιμώσουν την γερουσιαστή των Δημοκρατικών Ελίζαμπεθ Γουόρεν ενώ διάβαζε μια επιστολή της Κορέτα Κινγκ (χήρας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ) στη Γερουσία. Το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα να συντεθεί το σύνθημα “Nevertheless she persisted” – «Μολαταύτα, συνέχισε». Αυτό το “μολαταύτα” υποδεικνύει ότι παρότι οι απόπειρες φίμωσης των γυναικών αποτυγχάνουν, τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει αρκετά».

H Ελίζαμπεθ Γουόρεν προσπαθεί να διαβάσει μια επιστολή της Κορέτα Κινγκ στη Γερουσία πριν την φιμώσουν

Αλλά την ίδια ώρα η Μέρι Μπέαρντ εμφανίζεται συγκρατημένα αισιόδοξη για το μέλλον. Κυρίως γιατί ο εξαναγκασμός των γυναικών στη σιωπή «είναι μια συμπεριφορά βαθιά ριζωμένη που μεταδίδεται ανά τους αιώνες. (Αλλά) όντας κάτι που το μαθαίνουμε, μπορούμε να το ξεχάσουμε, να μην υιοθετούμε τη στάση αυτή». 

Η βρετανίδα ιστορικός είναι επίσης αισιόδοξη γιατί γνωρίζει την ιστορία των αγώνων των γυναικών. Αλλά προειδοποιεί πως χρειάζεται προσοχή διότι «σε καιρούς οικονομικής κρίσης οι βελτιώσεις που σχετίζονται με τις γυναίκες υπόκεινται σε μεγαλύτερες καθυστερήσεις». Τέλος, υπάρχει ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που πρέπει να διευθετηθεί, το ζήτημα της γλώσσας: «πρέπει να εξετάσουμε και τον αντίκτυπο κάποιων λέξεων. Στα αγγλικά η λέξη “φιλόδοξος” αποτελεί φιλοφροσύνη εάν αποδοθεί σε έναν άνδρα, αλλά είναι προσβολή για μια γυναίκα. Η γλώσσα έχει σημασία. Πρέπει να ξεκινήσουμε μια διαδικασία αναπροσαρμογής (της γλώσσας) και να βρούμε έναν πιο δίκαιο τρόπο να εκφραζόμαστε».